Wat zegt je Bauhaus? Niet erg als je het antwoord moet schuldig blijven. Het is de benaming voor een periode aan het begin van de vorige eeuw in de wereld van architectuur, beeldende kunst en ambachten die zijn oorsprong vond met de Duitse steden Weimar, Dessau en Berlijn als exponenten. Die periode situeerde zich tussen 1919 en 1933. Met Bauhaus 100 viert men in 2019 in Duitsland de 100ste verjaardag van de oprichting. Dat gebeurt in verschillende steden. Logisch dat in Weimar, waar het allemaal begon, Bauhaus 100 de volle aandacht krijgt.
Stichting van Bauhaus
De aanzet tot het verhaal van Bauhaus begint in Weimar met de oprichting van de Saksische School voor Kunstnijverheid. Bezieler hiervan was de Antwerpenaar Henry van de Velde (1863-1957) die in 1899 in Duitsland was gaan wonen. Maar de eer van oprichter van Bauhaus is de Berlijner Walter Gropius toebedeeld die als architect en industrieel ontwerper al een paar opdrachten had voltooid toen hij in maart 1919 het Bauhaus boven de doopvont hield in Weimar.
Wat is Bauhaus?
Het was de naam van een academie voor architectuur, design en toegepaste kunst. Behalve Gropius zouden bekende kunstenaars als Paul Klee, László Moholy-Nagy, Lyonel Feiniger en Wassily Kandinsky er als leraar aan de slag gaan. Men hield de studenten voor ogen dat zij vooral hun creativiteit mochten ontplooien en vooral durf aan de dag moesten leggen in het gebruik van materialen bijvoorbeeld. Bovendien werd ernaar gestreefd om de bouwontwerpen zodanig te concipiëren dat de bewoner getriggerd werd om anders te gaan leven en hierdoor gelukkiger zou worden.
Functioneel wonen
Het waren de eerste jaren na de Eerste Wereldoorlog. Er moest dus veel worden heropgebouwd. Men zocht naar antwoorden om die heropbouw zo functioneel en goedkoop mogelijk te laten verlopen. De Bauhaus beweging kwam met ideeën op de proppen waarbij de ontwerpen een strakke lijn kregen. Ze mochten eenvoudig van vorm zijn wat de taak voor de producenten vereenvoudigde. Functionaliteit stond voorop. Qua materiaal werd voornamelijk gebruik gemaakt van beton, staal en glas.
De naam is een afgeleide van ‘Bauhütte’, een term die gebruikt werd in de middeleeuwen. Bij grote bouwprojecten (denk aan een kathedraal) overlegden verschillende werklieden en ingenieurs op één gezamenlijke plaats. Zo’n plek werd een Bauhütte genoemd.
Verhuis en exit
Na Weimar zou het Bauhaus naar Dessau verhuizen in 1925. Dat was een gevolg van de inhouding van subsidies door de conservatieve regering die aan de macht kwam. Gropius zou nog zelf de gebouwen ontwerpen waar de leerlingen kunstenaars onderwijs volgden, maar hij koos in 1928 de weg naar het Verenigd Koninkrijk en later naar Amerika. Hannes Meyer volgde Gropius op in het Bauhaus en in 1930 stond met Ludwig Mies van der Rohe al een nieuwe leidinggevende aan het roer.
Het Duitse nationaalsocialisme stak toen stilaan de kop op en de nazi’s hadden het niet zo begrepen op die bouwkunst. Ook hoe het Bauhaus de kritiek op de maatschappij niet schuwde, was een doorn in het oog. Aanhangers lieten het Bauhaus voor wat het was en vertrokken naar het buitenland. Het Bauhaus werd in 1932 gedwongen tot een ‘verplichte’ verhuis naar Berlijn waar een jaar later het licht uitdoofde.
Bauhaus in 2019
Vandaag bestaat de naam Bauhaus eerder als een begrip. Ondanks het korte bestaan, een goede veertien jaar, heeft de Bauhaus beweging een niet onbelangrijk aandeel in de Duitse cultuurgeschiedenis en tot vandaag blijft het Bauhaus een inspiratiebron voor vele architecten en kunstenaars wereldwijd.
Bauhaus architectuur in Weimar
Omdat in Weimar de wieg stond van het Bauhaus gaan we in de volgende regels dieper in op wat Bauhaus aan architectuur en design achtergelaten heeft en nog steeds jaar na jaar heel wat geïnteresseerden naar de Duitse stad brengt. Er is naar aanleiding van de verjaardag een gloednieuw museum dat op 6 april 2019 de deuren open zwaait.
Bauhaus-Universität Weimar
De universiteit van Weimar biedt vandaag zo’n 40 studierichtingen aan. Hier begon het dus allemaal. Henry van de Velde zou de plannen tekenen voor het hoofdgebouw. Architectuur en design zijn op elkaar afgesteld. De directiekamer waar Walter Gropius allicht vele uren doorbracht is niet meer origineel want die werd mee verhuisd door Gropius toen die naar Amerika uitweek. In een gebouwtje met een glazen dak vind je een infocentrum. Je kan de universiteit vrij toegankelijk bezoeken. Details vind je op hun website.
Haus am Horn
Dit strak uitziend gebouw werd opgericht voor de allereerste Bauhaus tentoonstelling in 1923. Het was het resultaat van een samenwerking tussen docenten, studenten en vaklui en tevens ook het eerste gebouw dat in Weimar als ‘Bauhaus product’ werd neergezet. Het zou zomaar ook vandaag als nieuwbouw kunnen geplaatst worden. Een bungalow laagbouw, strak design met rechthoekige vormen, een verhoogd dak in het midden, veel vensterpartijen. Functioneel en zonder veel tralala. Binnen een grote living en kleine slaapkamers. Zo maar iets dat in massa zou kunnen worden geïndustrialiseerd. Meer info op hun website.
Locatie: Am Horn 61, Weimar.
Zowel het hoofdgebouw van de Bauhaus-Universität en het Haus am Horn zijn opgenomen als UNESCO Werelderfgoed.
Haus hohe Pappeln
Henri van de Velde woonde hier met zijn vrouw en vijf kinderen van 1908 tot 1917. Hij ontwierp niet alleen de buitenbouw maar ook het interieur én de tuin. Binnen zie je een onvervalste Jugendstil stijl. Door het opruiende nazisme was hij verplicht het huis te verkopen. Hij en zijn familie zouden hierop verhuizen naar Zwitserland. Meer info op hun website.
Locatie: Belvederer Allee 58, Weimar.
Nietzsche-Archiv
In dit gebouw ‘Villa Silberblick’ zit het Nietzsche archief veilig geborgen. De filosoof Friedrich Nietzche was tijdens zijn laatste levensjaren ernstig ziek. Zijn zuster Elisabeth kwam in deze villa in 1897 wonen. Het Nietzsche Archiv, opgericht in 1894, was dan al naar deze woonst verhuisd vanuit Naumburg. Zij verzorgde haar broer tot aan zijn dood op 25 augustus 1900. Toen Elisabeth in 1902 de villa verwierf, gaf ze aan Henry van de Velde de opdracht om een nieuw interieur te bedenken. Hij zou alles tot in de kleinste details nieuw ontwerpen: het bureau, bibliotheek, verlichting, … Het is dan ook het enige gebouw in Weimar dat volledig de stempel van de Velde draagt. Meer info op hun website.
Locatie: Humboldstrasse 36, Weimar.
Bauhaus tentoonstellingen
Bauhaus Museum in Weimar
Dit museum opent op 6 april 2019 haar deuren in Weimar waar de wieg stond van Bauhaus. Je zal via multimediale middelen kunnen nagaan hoezeer de ideeën van de Bauhaus beweging ook vandaag nog worden aangewend in de architectuur- en designwereld. Het is dus niet enkel een retrospectieve expo over wat Bauhaus is geweest. Toen Walter Gropius in 1925 de school in Weimar diende te sluiten, waren meer dan 160 werkstukken verzameld. Die groeide intussen aan tot ruim 13.000 items zodat het niet moeilijk zal zijn om af en toe iets anders tentoon te stellen. Locatie: Stéphane-Hessel-Platz 1, Weimar. Meer info op hun website.
Neues Museum Weimar
In tegenstelling met wat de naam mogelijks laat uitschijnen, is dit helemaal geen nieuw museum want het was in 1869 één van de eerste musea in Duitsland die voor het grote publiek werd opengesteld. Al is de opstelling uiteraard niet meer dezelfde. Het toont voorbeelden van impressionisme, Jugendstill en realisme met verwijzingen naar trends van vandaag. Eveneens wordt designwerk van Henri van de Velde getoond. Bijzonder is dat je als bezoeker kan deelnemen aan workshops zoals houtbewerking en boekbindkunst. Heropening vanaf 6 april 2019. Locatie: Jorge-Semrún-Platz 5, Weimar. Details vind je op hun website.
Bauhaus in de omgeving
Niet alleen in Weimar en Dessau kan je realisaties zien van Bauhaus. Ook in Jena, vroeger Oost-Duitsland, staan er enkele. Het Mensa gebouw (het studentenrestaurant van Jena) aan de Philosophenweg is er zo één. Of ook nog het Abbeanum van de Friedrich Schiller Universiteit aan de Fröbelstieg, weliswaar gerenoveerd tussen 1993 en 1995. Beide gebouwen hebben eenvoudige vormen, grote raampartijen met een plat dak en er is veel staal gebruikt. Op de website van Haus Auerbach zie je een woonhuis naar een ontwerp van Walter Gropius. Henri van de Velde ontwierp een gedenkteken in Jena ter ere van Ernst Abbe, eigenaar van het bekende Carl Zeiss bedrijf. Het stadsmuseum van Jena omvat een museumcafé (Philisterium) waar servies wordt gebruikt dat Henry van de Velde ontwierp.
In Erfurt staat een woning in Bauhaus stijl waar het Angermuseum in gehuisvest zit. Dat heeft een weefatelier en je ziet er voorbeelden van textiel en tapijtontwerpen uit de Bauhaus tijd. Meer details via hun website.
Algemene info Bauhaus 100
Weimar Card
Met deze kaart heb je toegang tot 22 musea in Weimar gespreid over 48 u. Je kan eveneens deelnemen aan stadsrondleidingen, gebruik maken van de stadsbussen en je krijgt nog eens vermindering op culturele activiteiten en voor fietshuur.
Alle musea, uitgezonderd het Bauhaus Museum, sluiten op dinsdag. Het Haus am Horn, Haus Hohe Pappeln en het Nietzsche-Archiv hebben een collectieve sluiting van eind oktober tot begin april.
Bauhaus in Dessau en Berlijn
Wie interesse heeft in wat op het programma staat in Dessau in het kader van Bauhaus 100 kan hier alle details vinden.
In Berlijn schenkt men uiteraard ook aandacht aan Bauhaus. Die info vind je op deze website. Bezoek er zeker het museum Bauhaus Archiv.
Een overzicht van alle geplande evenementen rond Bauhaus 100 kan je hier raadplegen.
Ook op deze website vind je alle nuttige info over Bauhaus herdenkingen in Duitsland.
Over Weimar
Een kleine stad in deelstaat Thüringen, zowat centraal in Duitsland, tussen Jena en Erfurt. En toch maakt Weimar deel uit van een roemrijk Duits verleden zowel op politiek als cultureel vlak. Maar trek dat maar gerust door naar Europese normen. In 1999 was Weimar trouwens culturele hoofdstad in Europa.
Het zijn niet de minste personen die met Weimar een link hebben. Of ze hebben er gewoond of ze hebben er toch een stempel nagelaten: Bach, Luther, Cranach, List, Nietzsche, Goethe, Schiller e.a. Twee laatstgenoemden liggen ook begraven in Weimar. Vooral tijdens de late 18de en aanvang 19de eeuw beleefde de stad haar bloeiperiode. Om nadien tussen 1919 en 1925 nog eens een opstuw te mogen meemaken met de oprichting en opgang van de Bauhaus beweging. Een aantal Bauhaus woningen en gebouwen zijn inmiddels erkend als UNESCO Werelderfgoed.
Een minder positieve rol speelde Weimar in de wereldpolitiek want wie weet nog dat in Weimar in 1926 de eerste partijdag van de nazi’s werd gehouden? Wie weet nog dat in Weimar de oprichting van de Hitlerjugend gebeurde? Zelfs in deze oorlogsgerelateerde context speelde Weimar een voortrekkersrol met de ontwikkeling van het eerste ‘Gauforum’, de typische naziarchitectuur met kazernegebouwen rond een groot publieksplein.
Over Henri van de Velde
Van de Velde (1863-1957) was niet alleen architect maar ook kunstschilder en designer. Hij zou uitgroeien tot een der meest bepalende figuren op vlak van de art nouveau en decoratieve kunst. In België is de Boekentoren (universiteitsbibliotheek) in Gent je zeker bekend. Minder bekend zijn een technisch schoolgebouw in Leuven (Diestsestraat), zijn woonhuis ‘la nouvelle maison’ in Tervuren, de villa Landing en de Polykliniek voor inwendige zorgen, beide in Astene (Deinze). Heel wat meer opdrachten werkte hij af in het buitenland: Parijs, Hagen, Keulen, Hannover, Jena, Chemnitz en Weimar. Functionaliteit, eenvoud, abstractie, het zijn vormelijke begrippen die telkens zullen terugkeren in zijn werken. Ook als designer verdiende van de Velde zijn sporen. Hij ontwierp meubelen, verdiepte zich in de toegepaste kunsten zoals de edelsmeedkunst, tapijtontwerp, porselein, bestekken.
Foto boven copyright Uwe Aranas / Shutterstock.com