De spanningen die er leefden tussen de begijnen en de burgerlijke administratie zowat vanaf 1867 lagen aan de oorsprong daarvan. Men koos voor een nieuw, nog groter en moderner begijnhof aan de rand van de stad, nl. in St-Amandsberg op een terrein de Sint-Baafskouter, vlakbij het nu verdwenen kerkhof aan de Dampoort. Dankzij het mecenaat van de hertog Engelbertus van Arenberg en andere geldschieters kon de grond aangekocht worden. Aanvang 1873 vatte men de werken aan voor de huisjes o.l.v. architect Arthur Verhaegen. In september van dat jaar werd gestart aan de bouw van de kerk naar een idee van baron Jean-Baptiste Béthune.
Feest in Sint-Amandsberg
29 september 1874 was een feestelijke dag want toen verhuisden de 600 begijnen in stoet naar Sint-Amandsberg begeleid en in rijtuigen van rijke Gentse families. Overal in de straten stonden de mensen rijen dik alsof gans Gent deze inhuldiging wou meemaken. Lang heeft de ‘stichter’ hertog van Arenberg niet kunnen genieten van het Begijnhof want in maart 1875, op 51-jarige leeftijd, overleed de goede man.
Het vervolg
Ze leefden er blij en gelukkig, tot natuurlijk de Groote Oorlog voor onrust zorgde. De beide begijnhoven (ter Hoyen in de Lange Violettenstraat en het Groot Begijnhof Sint-Elisabeth van Sint-Amandsberg) werden onder sekwester geplaatst. In 1923 kwam pas een einde aan het sekwester. De Belgische Staat had toen het begijnhof in zijn bezit. Om eigenaar te kunnen worden dienden de begijnen een vereniging met rechtspersoonlijkheid op te richten. Zodoende kwam de vzw Begijnhof tot stand op 15 januari 1924 met 19 stichtende leden waaronder de Grootjuffrouw Constancia Philomenia Raes, pater Boen als directeur en nog achttien begijntjes. Op 29 juli 1925 kon de vzw het Groot Begijnhof afkopen van de Belgische Staat. Nog altijd is de vzw eigenaar.
De begijnhofsite
Vooreerst toch even dit. De Begijnhofsite (iets meer dan 6 ha) is vrij toegankelijk tijdens bepaalde uren. Bezoekers en toeristen zijn er altijd meer dan welkom om kennis te maken met dit prachtige bewaard gebleven monumentaal erfgoed. Hou er wel rekening mee dat hier ook nog een woonfunctie is en enkele socio-culturele verenigingen een onderkomen hebben. Er wordt dan ook met zachte aandrang gevraagd het nodige respect te tonen inclusief de gewijde stilte die er heerst te bewaren.
Als je het Groot Begijnhof van St.-Amandsberg binnenkomt dan waan je zich plots in een ander tijdperk. Het ademt nog altijd, zij het na enkele restauraties, de sfeer uit van toen. Er zijn twee toegangspoorten en de omwalling van iets meer dan 1 kilometer lang is nog volledig intact. Met de wirwar van kleine straatjes doet het soms wel lijken op een doolhof, maar wie beetje oriëntatiegevoel heeft, kan niet verloren lopen.
Opvallend zijn de drie (gras)pleinen. Deze werden gebruikt als bleekweide voor het linnen. Eigenlijk is het een stadje in de grote stad. Alhoewel niet autovrij, biedt het begijnhof een oase van rust. Je hoort hier net als in andere begijnhoven geen of nauwelijks enig verkeer dat nochtans enkele meters hier vandaan lustig raast. Het blijft één van de vele mysteries in de gelukkig beschermde begijnhoven.
Aan de kleinere en tweede toegangspoort is er een klein pleintje. Het grotere gebouw is de infirmerie met aansluitend de kapel. In de hoek staat het Groothuis. Het Begijnhof heeft in totaal 80 huisjes, bijna alle met een voortuintje. Er zijn ook 14 conventen. Dit laatste zijn grote huizen waar er algauw een 30-tal begijnen konden samenwonen. Een begijn kon pas na zes jaar gewoond te hebben in een convent een aanvraag indienen bij de Grootjuffrouw om naar een eigen huisje te verhuizen. Verder is er nog een pastorie en het kapelletje der Zeven Weeën dat je pal voor je aantreft bij het binnenkomen.
Route
We stappen het begijnhof binnen langs de Jan Roomstraat. Onder de monumentale poort door (let op het wapenschild van de familie van Arenberg die als hoofdmecenas optrad) ga je recht op het kapelletje der Zeven Weeën toe. Begin je ontdekking en verkenningstocht door hier rechts af te slaan. Je kan niet verdwalen in het begijnhof al lijkt het met de vele straatjes misschien zo. Het plannetje geeft duidelijk de straatjes aan. Je zal hier straatnaambordjes vinden die niet officieel op plannen terug te vinden zijn. Het is een eigen initiatief van de vzw Begijnhof.
Begijnhofkerk
De kerk is een slanke parel van de neogotiek, toegewijd aan de H. Elisabeth van Thüringen, de H. Michaël en de H. Engelen. Als je wat geluk hebt op het moment dat je hier rondloopt, vind je ze geopend. Er zijn vaak tijdelijke tentoonstellingen en in de zijbeuken een permanente expositie. Er zitten enkele echte kunstschatten en bijzondere voorwerpen tussen.
Ze is niet ontwijd, maar vieringen vinden er niet meer plaats. In de kerk vind je een museale invulling van het totale erfgoed van het Begijnhof. Je moet weten dat maar een fractie te bewonderen is. Je vindt er kruisbeelden, gewaden, schilderijen, een pausmutske, … Er liggen elders veilig opgeborgen nog enkele uitzonderlijke kunstschatten te wachten tot ze worden boven gehaald.
Tot de permanente expositie horen het 10-tal orgels (groot en klein). Wat erg bijzonder is, het kerkschip is even lang als hoog. Alles is zo gebouwd dat je perfect de schaal 1 op 2 kan afmeten. Dat maakt dat, mocht je de zijbeuken boven elkaar zou kunnen zetten ze dan netjes tot helemaal bovenin de kerk zouden passen.
Kapel H. Antonius
De kapel is altijd vrij te bezoeken. Er hangt een schilderij waarop begijn Treesje Verhaege op haar doodsbed is afgebeeld. Zij leefde en werkte in het Begijnhof St-Elisabeth op de Begijnhofdries. De verhuis naar St-Amandsberg maakte ze niet mee want ze stierf in 1853. Deze kapel is wel ter ere van haar opgedragen aan Sint-Antonius.
Nog enkele bijzonderheden
Zal je vaak witgeschilderde huisjes zien in de begijnhoven, dan is dat in het Groot Begijnhof van Sint-Amandsberg anders.
Sinds 1994 is de begijnhofsite in zijn geheel beschermd als monument. Sinds 1998 staat het op de UNESCO lijst van Werelderfgoed.
Vanaf de jaren 30 in de vorige eeuw kalfde het aantal begijnen gestaag af. Margriet Schaeck was de laatste begijn die in 1950 intrad. Met 600 begonnen in 1874 waren het er maar 75 meer in 1965. In 1987 nog slechts 10. De laatste Grootjuffrouw Josephia Goethals laat zich opnemen in een rusthuis in november 2002 en sterft enkele maanden later. Het allerlaatste begijntje, Alice Maenhout, sterft op 25 augustus 2003.
Wie na het lezen van deze regels gebeten is door het Groot Begijnhof Sint-Elisabeth van Sint-Amandsberg kunnen we de website warm aanbevelen. Je vindt er op een overzichtelijke manier heel veel details. Zie www.grootbegijnhof.be
Een begeleid bezoek individueel is niet mogelijk. Wie in groep komt, vooraf aanvragen uiteraard, kan wel onder begeleiding een unieke verkenning meemaken. Neem hiervoor contact op via de website.